معرفی مراکز اطلاعات مالی

 Financial Intelligence central
یک سازمان متمرکز، ملی و مستقل است که مسئولیت دریافت، تجزیه‌وتحلیل، استعلام در خصوص تراکنش‌های مالی مشکوک و تشکیل پرونده‌های فساد مالی و ارجاع آن به مراجع قضایی جهت بررسی بیشتر را برعهده دارد.
تراکنش‌های مالی مشکوک شامل هرگونه عملیات مالی با منشأ مجرمانه و نیز هر آنچه توسط قوانین و مقررات ملی کشورها در جهت مبارزه با پولشویی مورد نیاز باشد را شامل می‌شود.
کارکنان مرکز اطلاعات مالی معمولاً متشکل از کارشناسان حقوقی، بین‌المللی، اقتصاد، مالی، فناوری اطلاعات و برنامه‌ریزی هستند.

نقش مراکز اطلاعات مالی در کشورها بر اساس اختیارات قانونی آنان متفاوت است. در برخی کشورها همچون ایران تنها وظیفه جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات را بر عهده دارند اما در برخی کشورها علاوه‌برآن، تحقیقات و بازرسی میدانی و نیز بازجویی از متهمان مشکوک به پولشویی یا تأمین مالی تروریسم را انجام می‌دهند.

وظایف اصلی مراکز اطلاعات مالی
-جمع‌آوری و متمرکزسازی اطلاعات و گزارش‌های مالی مشکوک؛
- تجزیه‌وتحلیل اطلاعات؛
- تبادل اطلاعات با سایر مراکز اطلاعات مالی در کشورهای دیگر؛
- تحقیق و بازرسی میدانی از پرونده‌های مشکوک مالی و در صورت نیاز بازجویی از متهمان؛
-آموزش و آگاه‌سازی جامعه.
در هر کشوری وظیفه چنین فعالیتی بر اساس قواعد همکاری بین‌المللی تنها یک سازمان (مرکز اطلاعات مالی) برعهده دارد و این فرآیند به‌صورت موازی در چند دستگاه نظارتی داخلی انجام نمی‌گیرد. همچنین فقط این سازمان به‌عنوان نقطه تماس بین‌المللی در جهت تبادل اطلاعات و همکاری‌های موردنظر با سایر کشورها معرفی می‌شود.

منظور از دریافت اطلاعات چیست؟
برای تشریح بهتر، این موضوع را می‌توان در دو بخش تعریف کرد. بخش اول به این معنی است که FIUها نقطه مرکزی دریافت اطلاعات از مؤسسات مالی و سایر ارگان‌ها و دستگاه‌های مربوط در یک کشور هستند و حتماً باید اطلاعات دریافتی به‌صورت متمرکز دسته‌بندی و مورد پردازش قرار گیرد. در بخش دوم در بعضی از کشورها FIUها بر اساس قوانین داخلی امکان تحقیق، بازجویی و کسب اطلاعات مالی موردنیاز خود را از مؤسسات مالی مختلف دارد.

تقسیم‌بندی واحدهای اطلاعات مالی FIU
بر اساس استانداردهای بین‌المللی که از سوی صندوق بین‌المللی پول منتشرشده و به تأیید گروه اقدام مالی و نیز گروه بین‌المللی اگمونت رسیده است، کشورهای مختلف بر اساس قوانین داخلی یکی از ساختارهای زیر را انتخاب می‌کنند که عبارت‌اند از:
اداری Administrative) )
ضابط قضایی Law Enforcement) )
قضایی Judicial) )
ترکیبی Hybrid))

ساختارهای مختلف مراکز اطلاعات مالی
1- مدل اداری
واحدهای اطلاعات مالی اداری معمولاً تحت‌نظر شورایی در یک وزارتخانه یا سازمان دولتی (معمولاً وزارت اقتصاد/خزانه‌داری) یا بانک مرکزی تشکیل و اداره می‌شوند. اولین نکته در راه‌اندازی واحد اطلاعات مالی اداری، نقش واسطه‌ای میان نهادهای مختلف مالی (اعم از بانک‌ها، بیمه‌ها، بورس و...) و ضابطین قضایی است. در واقع در مدل اداری، وظیفه دریافت و تجزیه‌وتحلیل تراکنش‌های مشکوک و تشکیل پرونده بر عهده واحد اطلاعات مالی است و بررسی پرونده‌های مشکوک، بازجویی و نهایتاً صدور رأی در خصوص مجرمان بر عهده مرجع قضایی است. واحدهای اطلاعات مالی اداری گاهی اوقات مسئول صدور مقررات و بخشنامه‌های مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم هم هستند. همچنین این واحدها مسئولیت نظارت بر تطبیق قوانین مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم و مقررات مربوطه در سازمان‌های مختلف را بر عهده دارند.
حدود 70درصد کشورهای عضو گروه اگمونت دارای ساختار واحد اطلاعات مالیِ اداری هستند. استرالیا، بلژیک، بولیوی، بلغارستان، کانادا، کلمبیا، کرواسی، جمهوری چک، فرانسه، جمهوری کره، لیختن اشتاین، مالت، موناکو، هلند، پاناما، لهستان، رومانی، روسیه، اسلوونی، اسپانیا، ارمنستان، اوکراین، ایاالت متحده آمریکا و ونزوئال ازجمله این کشورها هستند.

2- مدل ضابط قضایی
در برخی از کشورها با تمرکز بر جنبه اجرای قانون، واحد اطلاعات مالی به‌عنوان بخشی از دستگاه قضایی دیده شده است. تحت این شرایط، واحد اطلاعات مالی از لحاظ عملیاتی شبیه به دیگر واحدهای ضابط قضایی مانند پلیس خواهد بود و از مهارت و منابع اطلاعاتی آن‌ها بهره خواهد برد. همچنین اطلاعات دریافتی توسط واحد اطلاعات مالی راحت‌تر در دسترس ادارات قضایی قرار خواهد گرفت که می‌تواند در بازرسی‌ها از آن‌ها بهره‌برداری نمود. مزیت دیگر این نوع ساختار این است که تبادل اطلاعات از طریق شبکه‌های موجود که به‌صورت محرمانه در سطوح ملی و بین‌المللی است، سرعت خواهد یافت. همچنین یک واحد اطلاعات مالی ضابط قضایی بی‌آنکه نیاز به مجوز قانونی پیدا کند می‌تواند در حد خود، قدرت اعمال قانون داشته باشد. از این نوع اختیارات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- مسدود کردن معاملات یا حساب های بانکی
2 - توقیف دارایی ها
3- مصادره اموال و وجوه مطابق قانون
حدود 25 درصد از واحدهای اطلاعات مالی عضو گروه اگمونت ازجمله اتریش، استونی، آلمان، مجارستان، ایسلند، ایرلند، اسلواکی، سوئد و انگلستان دارای مدل ضابط قضایی هستند.

3- مدل قضایی
این نوع واحد اطلاعات مالی در شعبه قضایی کشورها و اغلب تحت صلاحیت دادستان‌ها ایجاد می‌شوند؛ جایی که دادستان‌های عمومی بخشی از سیستم قضایی هستند و اجازه تحقیقات کیفری را در خصوص پرونده‌های مالی دارند. این سیستم برای کشورهایی که دارای قوانین رازداری بانکی شدید هستند بسیار مناسب بوده و ارتباط مستقیم شبکه بانکی با مراجع قضایی از مزیت‌های این نوع واحد اطلاعات مالی است. کشورهای لوکزامبورگ و قبرس جزء این دسته هستند.

4- مدل ترکیبی یا چندگانه
نوع دیگر واحدهای اطلاعات مالی، ترکیبی یا چندگانه است. نوع ترکیبی واحد اطلاعات مالی تلاش می‌کند که مزایای تمام واحدهای دیگر را به دست آورده و در کنار هم قرار دهد. در برخی از کشورها این نوع واحدهای اطلاعات مالی در واقع حاصل ترکیب وظایف کلیه سازمان‌هایی است که در امر مبارزه با پولشویی درگیر هستند. باید به این نکته نیز اشاره شود که در واحدهای اطلاعات مالی ترکیبی، کارکنانی که از سازمان‌های متفاوت در این واحد کار می‌کنند، اختیارات سازمان منشأ خود را بکار می‌گیرند. تعداد کشورهایی که از این مدل استفاده می‌کنند بسیار محدود بوده و چیزی در حدود 5 درصد از اعضای گروه اگمونت است که می‌توان به دانمارک و نروژ اشاره کرد.